De Russische veldtocht

Gisteren, 5 mei 2021, niet alleen Bevrijdingsdag maar ook de dag dat de 200^e sterfdag van Napoleon werd herdacht. En de dag waarop in een quiz een vraag gesteld werd waarop het antwoord ‘De Russische veldtocht’ moest zijn. De veldtocht van het Franse leger van keizer Napoleon I met het doel het Rusland van tsaar Alexander I te veroveren. Dat mislukte, het Napoleontische leger, althans wat daarvan over was, geschat is dat van de 680.000 manschappen er maar 40.000 overlevenden waren, werd verslagen.

Uit deze veldtocht kennen we de ‘tactiek van de verschroeide aarde’. Het Russische leger vermeed directe gevechten en liet de Fransen ver oprukken. Van tevoren werd echter zoveel mogelijk platgebrand zodat het Franse leger bevoorradingsproblemen zou krijgen. De invallende winter decimeerde de Franse krijgsmacht nog meer. Napoleon slaagde er wel in Moskou in te nemen maar ook daar waren de voorraden vernietigd. Zonder veel gevechten had Napoleon een groot aantal soldaten verloren. Een directe aanval door de Russen onder leiding van generaal Kutuzov dreigde toen wel en het Franse leger moest zich terugtrekken. Uiteindelijk leidde de slag aan de rivier de Berezina tot de definitieve nederlaag. De Russische cavalerie speelde daarbij een belangrijke rol.

Dit is zo’n beetje wat ik me van de geschiedenislessen op de middelbare school herinner. Nu hebben we Google en kon ik het nog eens nalezen in Wikipedia (https://nl.wikipedia.org/wiki/Veldtocht_van_Napoleon_naar_Rusland).

De reden waarom ik dit schrijf is dat ik moest denken aan een schaakprobleem dat nu weer eens aan de vergetelheid moet worden ontrukt. Waar heb ik het ook al weer? Lang, heel lang geleden, ik moet nog op de HBS hebben gezeten, heb ik het gezien. De eerste gedachte is aan het boekje ‘Romantisch Schaak’ van H. Kramer (1956), gewonnen bij een gongtoernooi. Daar staat wel iets in over Napoleon maar niet het probleem dat ik zoek. Prisma Schaakboek 2 van Hans Bouwmeester dan? En jawel, in het hoofdstuk over de paarden.

Er zit een verhaal achter het schaakprobleem. In 1839 stuurt schaakmeester Alexander Petrov, bekend van de Petrov-verdediging, oftewel het Russisch, een uitnodiging voor een correspondentiepartij naar een Franse club met de onderstaande stelling:

De toelichting die Petrov geeft is: Keizer Napoleon (de zwarte koning) is gewend zelf zijn beslissingen te nemen en heeft daarom geen raadsheren (lopers). De keizer bevindt zich aan het hoofd van zijn troepen in Moskou (b1). Zijn artillerie (Tf4 en Tf6) is ver opgedrongen en de beroemde ‘garde d’honneur’, zijn cavalerie (Pa5 en Pd8) vormt als altijd de achterhoede.

De tsaar, de witte koning, is met zijn getrouwen in een uithoek gedrongen. Generaal Kutuzov (Dh1) is de belangrijkste figuur van het Russische leger en moet dicht bij de tsaar blijven. De heldenruiters, de kozakken, worden voorgesteld door de paarden op e2 en f1. De rivier de Berezina is de diagonaal a8 – h1. Parijs is veld h8.

Hieronder hoe Napoleon werd verslagen:

Volgens Bouwmeester konden de Fransen de grap niet waarderen en wezen ze de uitnodiging beledigd van de hand.

Pal Benko heeft zich eveneens door de compositie laten inspireren en een artikel geschreven, gewijd aan het probleem van Petrov, met daarin ook een eigen versie. Hier te vinden: https://new.uschess.org/news/grandmaster-benko-revisits-waterloo