Vanaf 4 t/m 8 augustus 2022 wordt het Krefelder Sommeropen 2022 gehouden. Het commentaar bij dit toernooi wordt verzorgd door onze eerste teamspeelster Katharina Ricken.

Dagelijks worden er twee ronden gespeeld die om 12:00 en 17:00 uur beginnen. Als je een kijkje wilt nemen kan dat op het Twitch-kanaal                          van Turm Krefeld.

De afgelopen jaren heb ik voorafgaand aan de rapid trainingen gegeven aan geïnteresseerde spelers. De laatste tijd is de opkomst steeds minder geworden, waren er eerst wel meer dan tien aanwezigen, nu zijn het er soms maar drie. Dat betekent dat ik overweeg te stoppen met de trainingen, de tijdsinvestering wordt anders onevenredig. Dit seizoen is geteisterd door corona, wellicht heeft dat ook te maken met de tanende opkomst. Het bestuur heb ik gevraagd dit punt te agenderen voor de ALV om te inventariseren hoeveel belangstelling er nog is.

Dit seizoen heb ik aandacht besteed aan het fenomeen ‘swindelen’, vooral geïnspireerd op het boek van David Smerdon: ‘The Complete Chess Swindler’. De teksten van de trainingen zijn gewoonlijk te vinden in het besloten deel van de website. Omdat dit een raar seizoen was zet ik de vier trainingen over het swindelen nu en de volgende drie vrijdagen online in het publieke deel.

Ik wens u minstens evenveel genoegen met de swindels en de ’theorie’ erachter als ik beleefd heb aan het lezen over de kunst van het swindelen en het maken van de trainingen!

Alle blunders zijn al op het bord, ze hoeven alleen nog maar gemaakt te worden – Tartakower

De speler die de op-een-na laatste fout maakt, wint. – Tartakower

Dit seizoen aandacht voor een onderwerp tot grote vreugde en diepe droefenis kan leiden: de swindel. Hierbij maak ik gebruik van wat er over dit onderwerp is geschreven door diverse auteurs is geschreven. Vooral van de inzichten en voorbeelden van David Smerdon van Andrew Soltis.

Wat is een swindel?

Een eerste voorbeeld in drie fragmenten:

Het verloop van de partij:

01 Fragment Furman – Smejkal

De reactie van Tal:

02 Fragment Furman – Smejkal

Hoe zwart bijvoorbeeld de partij na 91. Pb3 toch had kunnen winnen:

03 Fragment Furman – Smejkal

Een swindel is niet simpelweg het profiteren van een blunder van de tegenstander.

04 Fragment Mammadova – Krumina

Geen swindel.

Definities van een swindel

• Jonathan Rogers (in Kingpin: https://www.kingpinchess.net/2013/09/the-fine-art-of-swindling-defined/
  Wanneer een speler een zet speelt die erop gericht is een fout bij de tegenstander uit te lokken (en daarin slaagt) en die fout maakt een gunstige combinatie mogelijk, dan heeft de speler zijn tegenstander ‘beswindeld’.
• David Smerdon
  De swindelaar heeft een objectief verloren stelling;
  2. De swindelaar provoceert zijn tegenstander bewust een blunder te begaan, vaak door gebruik te maken van een psychologische eigenschap van de tegenstander;
  3. Het slachtoffer verprutst zijn voordeel, waardoor de swindelaar weg komt met remise of zelf een heel punt.
• Andrew Soltis
  In een verloren stelling zoek je niet naar de objectief ‘beste’ zet. Zoek naar de zet die tegen een menselijke tegenstander de grootste kans op succes heeft. De swindelaar weet dat een minder forcerende zet een grotere kans heeft op het begaan van een fout omdat het de tegenstander een ruimere keus aan zetten biedt.

Het belangrijkste kenmerk van een swindel is dat de swindelaar bewust de tegenstander uitlokt een verkeerde zet te doen, een blunder te maken. Dus niet het simpelweg profiteren van een blunder, daar is geen actie van de swindelaar aan vooraf gegaan.

Het doel van een swindel is dus het maximaal vergroten van de kans dat onze tegenstander van vlees en bloed (computers zijn doorgaans niet te beswindelen) zijn stelling verpest.

Lasker zei dat je niet de beste zet hoeft te spelen maar de zet die het lastigst is voor je tegenstander. Soltis haalt dat in feite aan. Of zoals Smerdon het formuleert: De speler moet proberen de beste zet te spelen. Maar dat is niet noodzakelijkerwijs de zet die de computer voorstelt.

Smerdon is van mening dat je swindelen kunt leren. En dat is vooral door gebruik te maken van het tweede element van zijn definitie: de psychologische gemoedstoestand van de tegenstander.

1. Wat zijn de meest voorkomende psychologische instellingen die invloed hebben op spelers?
2. Wat zijn de belangrijkste eigenschappen en vaardigheden die de swindelaar nodig heeft om gebruik te maken van die instelling?
3. Hoe voeg je beide samen om handvatten te hebben hoe je het swindelen kunt trainen?

Swindel-modus

Wanneer moet je in swindel-modus gaan? Deze vraag is niet zo moeilijk te benatwoorden:

1. Als je denkt dat je vrijwel zeker gaat verliezen als de partij ‘gewoon’ (zoals de computer aan zou geven) verder gaat is het tijd je instelling te veranderen en naar swindels te gaan kijken.
   Een swindel opzetten is normaal gesproken een gok waarvan de meest waarschijnlijke uitkomst is dat je gaat verliezen. Maar er is een kleine kans dat je tegenstander je de kans geeft de partij te redden. Het is de taak van de swindelaar die kans zo groot mogelijk te maken.
2. Als je erover denkt de partij op te geven is dat zeker het moment om over een swindel na te gaan denken!

Wat dan te doen?

Als het erop aan komt te gaan swindelen moet je niet meer over de beste (computer)zetten na gaan denken. Swindelen ga je immers op het moment dat je verloren staat en normale zetten tot verlies zullen leiden. Om goed te kunnen swindelen is het belangrijk te begrijpen waarom swindels werken  en kennis te hebben van de zwakke plekken van de schaker, een stukje schaakpsychologie.

Soltis onderscheidt drie basisprincipes om de kans op een succesvolle swindel te vergroten:

1. Zoek uit wat je beste tactische mogelijkheden zijn.
2. Geef je tegenstander meerdere zetten om uit te kiezen.
3. Breng je tegenstander in verwarring.

Noodzakelijke eigenschappen voor de swindelaar

De belangrijkste mentale eigenschappen die je moet hebben wanneer je in swindel-modus gaat zijn:

1. Lef;
2. Optimisme;
3. Gebruik maken van de drie vragen techniek.

Psychologie achter de swindel

Judit Polgar stelt dat schaken 30 tot 40% psychologie is. Fischer gelooft daar niet in: ‘Ik geloof niet in psychologie, ik geloof in goede zetten.’ Teichmann zegt dat schaken 99% tactiek is. Laten we het erop houden dat ze allemaal gelijk hebben.

05 Fragment Petrosian – Korchnoi

Een voorbeeld van hoe de instelling van de speler kan bijdragen tot het toelaten van een swindel is de partij tussen Petrosian (net wereldkampioen geworden) en Korchnoi in 1963. Petrosian, met wit, zei over de partij dat hij de cruciale zet niet gezien had omdat hij ervan overtuigd was dat de zwarte stelling compleet verloren was. En dat hij, hoe lang hij ook naar de stelling zou kijken, de zet waarschijnlijk ook nooit gezien zou hebben.

Gezien mijn achtergrond is psychologie een zeer belangrijke factor in het schaakspel. En zal ik daarvan proberen te profiteren.

Voorbeeld: Als ik weet dat iemand met wit vrijwel altijd een (ongebruikelijke) opening kiest kan ik die tegenstander verrassen en misschien iets uit het evenwicht brengen door met wit zelf die opening te kiezen. Uiteraard met voorbereiding. Het is nu eenmaal moeilijker om ‘tegen jezelf’ te moeten spelen.

Ander voorbeeld: als je weet met welke zet iemand opent kun je die als zwartspeler alvast, vóórdat wit de zet speelt, de zet overduidelijk op je notatiebiljet noteren. Kan bij de witspeler misschien toch de vraag oproepen of de zwartspeler zich grondig heeft voorbereid en wil dat wit de vaste opening speelt. Als wit (daarom) besluit af te wijken is er alvast iets gewonnen.

Mentale instelling van de ‘beswindelde’

Een aantal redenen die te maken hebben met waarom iemand valt voor een swindel zijn volgens Soltis:

1. De beswindelde denkt dat er maar twee resultaten mogelijk zijn: winst of remise. Met de mogelijkheid dat verlies mogelijk is wordt geen rekening gehouden.
2. De beswindelde wil snel winnen. Oftewel ongeduld, de zwakke plek waar Smerdon uitgebreid op in gaat en hieronder nader wordt bekeken.
3. De beswindelde houdt alleen rekening met de eigen tactische mogelijkheden en kijkt niet naar die van de tegenstander.
4. De beswindelde gaat ervan uit dat er als vanzelf vooruitgang wordt geboekt.
5. De beswindelde gaat op de automatische piloot. Met ‘gewone’, routinematige zetten kan de winst worden binnengehaald.
6. De beswindelde beoordeelt de stelling verkeerd en mist het gevoel voor gevaar.

Vier zwakke plekken

Veel voorkomende gemoedstoestanden waar volgens Smerdon gebruik van gemaakt kan worden om te swindelen zijn:

1. Ongeduld
2. Overmoedigheid
3. Angst
4. Controledwang

Deze vier zwakke plekken en hoe de swindelaar daar gebruik van kan maken komen dit seizoen aan de orde. Te beginnen met:

1. ONGEDULD

Hoe vaak heb je niet met een gewonnen stelling achter het bord gezeten terwijl je half suffende tegenstander weigert om op te geven? Je denkt dat hij niet alleen jouw tijd verspilt maar ook de zijne. Dan doet hij een zet, ongeduldig doe je de tegenzet en wacht weer op zijn opgave. Hij sukkelt weer in, je ergernis neemt toe. De beste instelling om beswindelt te worden! De wens om een partij zo snel mogelijk uit te maken is misschien wel de meest voorkomende oorzaak om een partij niet te winnen.

De speler die ‘leidt’ aan ongeduld is gevoelig voor zetten die de winst lijken te versnellen. De swindelaar zoekt naar een mogelijkheid om daarvan te profiteren. Een zet die schijnbaar de winst kan versnellen. Voor de ongeduldige speler vaak een grote verleiding.

Smerdon noemt zo’n zet, om de tegenstander te verleiden een fout te maken, een Trojaans Paard.

06 Fragment Boldman – Siniavsky

Wit staat beroerd. Zwart zou graag de dames afruilen om het pionneneindspel te winnen. Welke zet geeft zwart de gelegenheid om snel af te kunnen wikkelen maar geeft juist wit een kans?

07 Fragment Pilnik – Reshevsky

In dit fragment is het voorspel, de opzet van de swindel, het meest interessant. Bied je tegenstanders een bedrieglijke weg naar een snelle winst en het kan gebeuren dat ze van het juiste pad afwijken. Reshevsky zocht ongeduldig naar een snelle oplossing. Maar dat kan ertoe leiden dat je juist de complicaties opzoekt, met alle risico’s van dien,  in plaats van vast te houden aan een eenvoudige weg naar de winst.

08 Fragment Jansa – Bonelli

In deze partij geeft wit in een verloren stelling zijn tegenstander de kans het schijnbaar snel uit te maken.

1.

Veertien juli, de laatste speeldag van het door corona geteisterde seizoen 2021 – 2022. Slechts twee partijen die avond voor de Play Off. Tim van Rijs en ik spelen remise en delen de eerste plaatst in groep I. Ruben Meirmans wint van Flora Gaeta. Toch nog zo’n stuk of tien bezoekers.

2.

Veertien juli, de dag waarop ik liever de bekerfinale had gespeeld. Helaas kwam dat Vladimir wegens afsluitende feestelijkheden op school niet uit. Die gaan natuurlijk voor.

Waarom wilde ik het liefst juist op die dag spelen? Veertien juli, Quatorze Juillet, is de dag van de bestorming van de Bastille in 1789 en het begin van de Franse Revolutie. De dag waarop werd afgerekend met het ‘ancien regime’, vrij vertaald de ‘oude garde’. Dat leek me daarom, en om me alvast wat in te dekken, een prachtige symbolische dag voor de finale.

Zeggen ze niet: ‘L’histoire se répète’, de geschiedenis herhaalt zich? Dat slaat in dit geval niet op mijn vijfde verlies in de bekerfinale maar op wat er later gebeurde in Frankrijk. Drie jaar na het begin van de Franse Revolutie begonnen de ‘Jaren van Terreur’. Die jaren van terreur door de jonge garde staan ons, de schakers die wat al langer meedraaien, te wachten. In de Keizercompetitie bliezen nieuwkomers Jacob Gerritz en Tim van Rijs dit seizoen een aardig partijtje mee met respectievelijk een 5^e en een 8^e plaats. En dan hebben we nog de ‘oudere jongeren’ Romayn Brandsma en Vladimir Bartels. Die jammer genoeg niet meer meedoen in de Keizer maar als ze er wel waren velen van ons alle hoeken van het bord lieten zien.

Romayn en Vladimir noem ik de ‘oudere jongeren’ omdat zij al op het eind van mijn voorzitterschap in 2014 als jonge talenten volop meedraaiden en gevreesd werden. Wat mij echter verraste was dat Vladimir geboren is in 2005 en Romayn, Tim en Jacob in 2006, dus van gelijke leeftijd zijn! Tim, lid sinds 2016, en Jacob, een jaartje lid in 2015 en vorig jaar weer lid geworden, zijn in de luwte blijven hangen. Vandaar dat ik me dat nu pas heb gerealiseerd.

Hoe dit viertal zich de komende jaren verder ontwikkelt, we gaan het zien. Al is de geringe vooruitgang in hun rating wel een reden voor zorg. Maar ja, corona, weinig toernooien. Laten we het daarop houden.

3.

Veertien juli, vaag in het achterhoofd zat er nog iets. De zomer van 1972, juli, augustus. Getriggerd door de publiciteit (nou ja, dat had best wel wat meer gekund…): dat was de tijd dat de ‘Match van de Eeuw’ om het wereldkampioenschap tussen Spassky en Fischer, nu vijftig jaar geleden, werd gespeeld. Ik zocht op welke partij er op die datum is gespeeld.

Het verslag in de krant ‘De Tijd’ op veertien juli, geschreven door Jan Hein Donner en te vinden in zijn ‘Dagboek van een tweekamp’ (Het Spectrum, 1972) gaat over de roemruchte tweede partij van de tweekamp.

Na een zeer moeizame start van de match, zou die nou wel of niet gespeeld worden na alle eisen uit het Fischer-kamp, had Fischer de eerste partij verloren. Na een blunder, of toch niet??, op de 29^e zet. Vanuit psychologisch gezichtspunt is het interessant wat Timman in zijn analyse over deze zet in het boek ‘De tweekamp Spasski – Fischer 1972’ (Prof. Dr M.Euwe en Jan Timman, uitg. Moussault Ten Have, 1972) schrijft:

‘Het is zo goed als zeker dat deze zet op een misrekening berust. Alle andere zetten leiden tot remise. Het is desondanks vreemd dat Fischer de vergiftigde pion neemt, als men bedenkt dat het de enige variant in de stelling is die doorgerekend moet worden.’

Een aardig artikel over de vraag of Lxh2 een blunder was of niet is op de website van HSG te vinden: https://www.hsghilversum.nl/was-fischers-lxh2-een-blunder/. Hierin wordt nog gemeld dat Fischer zelf jaren later zou hebben gezegd dat hij met Lxh2 de stelling wilde compliceren om zelfs op winst te spelen.

In het Psychologisch Laboratorium gaf Jan Hein Donner uitleg bij de partijen. De avond van de tweede partij waren mijn partner en ik er ook. De grote vraag was of Fischer zich, met wit, zou herstellen? Die vraag werd niet beantwoord want zoals bekend kwam Fischer niet opdagen en kreeg hij een reglementaire nul.

Op de voorpagina van De Tijd van veertien juli is het hieronder staande kadertje te vinden (dit is uit het boek, pagina 59).

Dat Mulisch onder de aanwezigen was herinner ik me niet. Wel dat ik als een gek naar mijn kamer fietste om bord en stukken te gaan halen om aan de simultaan mee te kunnen doen. Natuurlijk verloor ik.

Bij het naspelen van de partij, niet de moeite van het publiceren waard, zie ik ineens dat de speeldatum dertien juli is. Maar dat Donner er op veertien juli verslag van doet in de krant maakt dit verhaal toch mooi rond.

Na het toernooi in Djenovici, Montenegro werd door Katharina Ricken ook deelgenomen aan een toernooi in Budapest.

Voor de uitslag van dat toernooi in Budapest zie deze link. In Budapest behaalde ze een 50% score (4,5 uit 9). Alle partijen die in dat toernooi gespeeld werden zijn via de link na te spelen.

Na die twee toernooien op de Balkan speelde ze in Trinidad and Tobago in de invitatie groep van 10 spelers.
Informatie over dat toernooi en de uitslag zijn de vinden op deze site.
Dit toernooi werd gewonnen door Robby Kevlishivili, een grootmeester uit Nederland. Zo leer je de Nederlandse grootmeesters kennen.
Katharina eindigde als achtste met 2,5 uit 9.

Vervolgens vinden we haar terug in Duitsland en wel in het Sparrkassen chess trophy 2022 toernooi in Dortmund.
Katharina speelt mee in de NRW Women’s trophee groep, een 10-kamp waarvan op dit moment vijf ronden gespeeld zijn. Met een score van nu 2,5 uit 5 partijen draait ze goed mee in die groep.
We wensen haar veel succes in de laatste 4 ronden die vandaag, donderdag, tot en met zondag gespeeld gaan worden.

Toegevoegd bij het slot van het toernooi:
Zondag 24 juli 2022 was de laatste ronde. Helaas een verliespartij van Katharina.
Daarmee eindigde zij op de 9e plaats met 4 uit 9. Het toernooi werd gewonnen door Lara Schulze met 6 uit 9.
Het niet al te grote verschil tussen nummers 1 en 9 toont dat het een homogeen toernooi was met speelsters die aan elkaar gewaagd waren.
Voor de eindstand zie hier.

Voor Katharina, voor de eerste schreden in toernooien met Elo-ratings van 2200-2350 geldt: vooral doorgaan en andauern und durchhalten.

.